3)Boz Ayı

 

Boz ayı (Ursus arctos), Ursus cinsine bağlı Avrasya'nın kuzeyinin büyük bir kısmında ve Kuzey Amerika'da yaşayan bir ayı türüdür.[2][3] Carnivora takımının karada yaşayan en büyük üyelerinden biridir ve boyut açısından tek rakibi ortalama boyutları kısmen daha büyük olan kutup ayısıdır. (Ursus maritimus).[4][5][6][7][8]

Boz ayının ana dağılım alanı Rusya'nın bazı bölümleri, Orta Asya, Çin, Kanada, ABD, İskandinavya, özellikle Romanya olmak üzere Karpatlar, Anadolu ve Kafkaslar'dır.[3][9] Boz ayı bazı Avrupa ülkelerinde ulusal sembol olarak kabul edilmiştir.[10]Boz ayının doğal yaşam alanının daralmış olmasına ve bazı bölgelerde yerel olarak soyunun tükenmesine rağmen 2012 yılı itibarıyla yaklaşık 200.000'lik popülasyonu ile boz ayı Dünya Doğa ve Doğal Kaynakları Koruma Birliği (IUCN) tarafından asgari endişe altındaki türler arasında listelenmektedir ve boz ayı ile birlikte Ursus americanus IUCN tarafından türü tehdit altında olarak sınıflandırılmayan ayı türleridir.[2][3][11] Ancak Kaliforniya, Kuzey Afrika ve Meksika alt türleri 19. yüzyıl ile 20. yüzyılın başlarında aşırı avlanma sonucunda soyları tükenmiştir ve Asya'nın güneyinde yaşayan alt türlerin soyları da oldukça yüksek tehdit altındadır.[3][8] Küçük gövdeli alt türlerden biri olan Ursus arctos isabellinus eski yaşam alanının yalnızca %2'si bir yerde kalmış ve çeşitli vücut parçaları için kontrolsüz kaçak avlanmaya maruz kaldığı için kritik tehlike altındadır.[12] Avrasya boz ayı popülasyonunun günümüzde izole edilmiş birkaç popülasyonun biri olarak kabul edilen Ursus arctos marsicanus İtalya'nın ortasında çok kısıtlı bir bölgede yaşayan 30 ila 40 birey boz ayıdan ibaret bir popülasyona sahiptir.[10][13]

Etimoloji

Batılı dillerde kahverengi ayı olarak bilinen Ursus arctosa, Türkiye'deki boz ayı bireyleri daha açık renk olduğu için "toprak rengi" anlamında[14] boz ayı denir.[kaynak belirtilmeli]

Özellikler

Boyut

Boz ayılar günümüzde yaşayan ayılar arasında gövde boyutları açısından en çok farklılık gösteren türdür. Tipik boyutları hangi popülasyondan olduğuna göre farklılık gösterdiği gibi kabul edilmiş alt türlerin çoğu da boyutsal açıdan farklıdır. Bunun nedeni kısmen eşeysel dimorfizmdir; erkek boz ayılar ortalama olarak dişilerden %30 daha büyüktür. Bireyler ise mevsimsel olarak farklı ağırlıklara sahip olabilirler; kış uykusundan çıktıktan sonra ilkbahar aylarında en düşük ağırlıklarında olurlarken sonbaharın da sonlarında kış uykusuna hazırlanmak için aşırı beslenme ile birlikte fazladan ağırlıkları artar. Dolayısıyla bir ayının hem ilkbaharda hem de sonbaharda ölçülmesi ile yıllık oratalamaağırlığı bulunabilir.[15][16]

Boz ayı için normal fiziksel boyutlar 1,4 ila 2,8 m arasında baş-gövde uzunluğu ve 70 ila 153 cm. omuz yüksekliğidir. Tüm ayılarda olduğu gibi kuyrukları kısadır ve 6 ila 22 cm arasında uzunluktadır.[17][18] En küçük boz ayılar, yani çorak topraklarda yaşayan dişi boz ayılar ilkbahar aylarında hemen hemen yaşayan en küçük ayı türü olan Malaya ayısı (Helarctos malayanus) ile aynı gövde ağırlığına sahip iken kıyısal bölgelerde yaşayan en büyük boz ayıların erkekleri yaşayan en büyük ayı türü olan kutup ayısı ile benzer ağırlık ve büyüklüklere ulaşırlar.[6][8][19] İç bölgelerde yaşayan boz ayılar ise algılananın aksine genellikle küçük boyutludurlar ve ortalama bir aslan ile aynı boyutlarda olup erkekleri tahmini 180 kg civarında, dişileri ise tahmini 135 kg civarındadır; kıyılarda yaşayan boz ayılar ise bu ağırlıkların iki katı civarındadır.[8][20] Dünya üzerinde farklı bölgelerde yaşayan farklı alt türlere ait 19 popülasyon üzerinde yapılan inceleme sonucunda erkek boz ayıların ortalama ağırlığı 217 kg. olarak bulunurken farklı 24 popülasyon üzerinde yapılan inceleme sonucu dişi boz ayıların ortalama ağırlığı 152 kg. olarak bulunmuştur.[8][21][22]

Renkler

Boz ayıların postları sıklıkla tam olarak kahverengi değildir.[23] Postları uzun ve sık tüylerden oluşur, enselerinde orta uzunlukta görülen yeleleri alt türlere göre farklılık gösterir.[24] Hindistan'da boz ayılar üçleri gümüşi kızılımsı tüylere sahip iken Çin'de boz ayılar boyun, göğüs ve omuzlarını kaplayan sarımsı-kahverengi ya da beyazımsı gerdanlıkları ile çift renklidirler.[23][25] Çok iyi tanımlanmış alt türler içinde bile kahverenginin çok farklı tonlarına sahip olan bireyler görülebilmektedir. Kuzey Amerika boz ayıları neredeyse siyah sayılabilecek koyu kahverengi ile neredeyse beyaz sayılabilecek krem rengi ya da sarımsı kahverengi arasında farklı renklere sahiptir ve bacakları genellikle daha koyu renklidir. Ursus arctos horribilis sırtındaki tüylerin uçları beyazımsı kahverengi kökleri ise kahverengimsi siyah renktedir. Ursus americanusun tarçın renkli Ursus americanus cinnamomum alt türü dışında günümüzde yaşayan ayılar içinde tipik olarak kahverengi olarak görünen tek ayı türü boz ayıdır.[26] Kış aylarında postları özellikle kuzeyde yaşayan alt türlerde çok uzun ve sık tüylerden oluşur ve tüyler omuz başında 11 ila 12 cm. uzunluğa erişir. Kış tüyleri ince olmasına rağmen dokunulduğunda sert olarak hissedilir. Yaz mevsimi postu ise daha kısa ve seyrek tüylerden oluşur, uzunluğu ve tüy yoğunluğu coğrafi dağılıma göre farklılık gösterir.[27]

Pençe ve ayaklar

Boz ayıların pençeleri çok büyük ve eğridir. Ön pençeleri arka pençelerinden daha uzundur. Pençeler 5 ila 6 cm uzunluğa erişir ve eğri boyunca ölçüldüğünde 7 ila 10 cm'e ulaşırlar.[28] Genellikle uçları açık renkli olmak üzere koyu renkli olan pençeler bazı alt türlerde tamamen açık renklidir.[27] boz ayıların pençeleri Ursus americanusun pençelerinden daha uzun ve daha düzdür.[26] boz ayıların pençelerinin ucu küt iken kara ayının pençelerinin ucu sivridir. Pençe yapıları ve aşırı ağırlıkları nedeniyle boz ayılar kara ayılar gibi ağaçlara tırmanamaz ancak nadir olarak dişi boz ayıların ağaçlara tırmandığı da görülmüştür.[29] Kutup ayısının pençeleri de boz ve kara ayılara göre farklılık gösterir. Muhtemelen buz üzerinde hareket edebilmek ve hareketli avları yakalayabilmek için kutup ayılarının pençeleri daha kısa ama geniş ve daha kıvrık olarak evrimleşmiştir.[30][31] boz ayıların ayakları da oldukça geniştir. Erişkin boz ayıların arka ayakları tipik olarak 21 ila 36 cm. uzunluğunda iken ön ayakları yaklaşık %40 daha kısadır. Orta boyutlardaki boz ayıların dört ayağının da genişliği ortalama 17,5 ila 20 cm.dir. Kıyılarda yaşayan büyük boz ayı alt türleri ile Alask boz ayılarında arka ayak uzunluğu 40 cm.'ye genişliği de 28,5 cm.'ye ulaşırken çok büyük Ursus arctos middendorffi arka ayak uzunluğu 46. cm'ye kadar ölçülmüştür.[32][33][34] boz ayılar günümüzde yaşayan ayı türleri içinde omuzları üzerinde kamburu olan tek ayı türüdür. Tamamen kas dokusundan oluşan bu kambur besin ararken kullanılan yeri kazma işleminde daha fazla güç alabilmek için evrimleşmiş olabilir

KAYNAKÇA

^ McLellan, B.N.; Proctor, M.F.; Huber, D.; Michel, S. (2017). "Ursus arctos". The IUCN Red List of Threatened Species. IUCN. s. e.T41688A121229971. doi:10.2305/IUCN.UK.2017-3.RLTS.T41688A121229971.en. 19 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi.

^ a b c Servheen, C., Herrero, S., Peyton, B., Pelletier, K., Moll, K., & Moll, J. (Eds.). (1999). Bears: status survey and conservation action plan (Vol. 44) . Gland: IUCN.

^ a b c d e f g h McLellan, B.N. (2017). "Ursus arctos". The IUCN Red List of Threatened Species. IUCN. s. e.T41688A121229971. 19 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi.

^ Boddington, Craig (2004). Fair Chase in North America. Illustrations by Carlson, Ken. Boone and Crockett Club. s. 45. ISBN 978-0-940864-47-4.

^ Martin, A. P.; Palumbi, S. R. (1993). "Body size, metabolic rate, generation time, and the molecular clock". Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 90 (#9). ss. 4087-91. Bibcode:1993PNAS...90.4087M. doi:10.1073/pnas.90.9.4087. PMC 46451 $2. PMID 8483925.

^ a b Christiansen, P. (1999). "What size were Arctodus simus and Ursus spelaeus (Carnivora: Ursidae)?". Annales Zoologici Fennici. 36 (#2). ss. 93-102. JSTOR 23735739.

^ en, C., Darling, L. M., & Archibald, W. R. (1990). The status and conservation of the bears of the world (No. 2). International Association for Bear Research and Management.

^ a b c d e "Mammalian Species- Ursus arctos" (PDF). American Society of Mammalogists, Smith College. 23 Nisan 1993. 31 Mart 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ocak 2019.

^ White, Paul. "Brown Bear". Transylvania Wildlife Project. 19 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ocak 2019.

^ a b Zedrosser, A.; Dahle, B.; Swenson, J. E.; Gerstl, N. (2001). "Status and management of the brown bear in Europe" (PDF). Ursus. Cilt 12. ss. 9-20. 3 Aralık 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 28 Ocak 2019.

^ Servheen, C., Darling, L. M., & Archibald, W. R. (1990). The status and conservation of the bears of the world (No. 2). International Association for Bear Research and Management.

^ Himalayan brown bears now critically endangered 16 Ekim 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Euronews.com. 6 January 2014

^ Boscagli, G. (1990). "Marsican brown bear population in central Italy—Status report 1985". Aquilo, Series Zoologica. Cilt 27. ss. 81-83.

^ " boz" Güncel Türkçe Sözlük. Türk Dil Kurumu. Erişim tarihi: 14 Aralık 2008.

^ Hissa, R.; Siekkinen, J.; Hohtola, E.; Saarela, S.; Hakala, A.; Pudas, J. (1994). "Seasonal patterns in the physiology of the European brown bear (Ursus arctos arctos) in Finland". Comparative Biochemistry and Physiology Part A: Physiology. 109 (#3). ss. 781-791. doi:10.1016/0300-9629(94)90222-4. PMID 8529017. 15 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Şubat 2019.

^ McLellan, B. N. (2011). "Implications of a high-energy and low-protein diet on the body composition, fitness, and competitive abilities of black (Ursus americanus) and grizzly (Ursus arctos) bears". Canadian Journal of Zoology. 89 (#6). ss. 546-558. doi:10.1139/z11-026.

^ Parker, S. P. (1990). Grzimek's encyclopedia of mammals. McGraw-Hill, New York. 0-07-909508-9 (set).

^ Nowak, R. M. (1999). Walker's mammals of the world (Vol. 1). JHU Press.

^ Fitzgerald, Christopher S.; Krausman, Paul R. (2002). "Helarctos malayanus" (PDF). Mammalian Species. Cilt 696. ss. 1-5. doi:10.1644/1545-1410(2002)696<0001:HM>2.0.CO;2. 4 March 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Aralık 2016.

^ "Ursus arctos – Brown Bear species". Wildpro. 11 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Şubat 2019.

^ Swenson, Jon E.; Adamič, Miha; Huber, Djuro; Stokke, Sigbjørn (2007). "Brown bear body mass and growth in northern and southern Europe" (PDF). Oecologia. 153 (#1). ss. 37-47. Bibcode:2007Oecol.153...37S. doi:10.1007/s00442-007-0715-1. PMID 17415593. 13 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 25 Şubat 2019.

^ Steyaert, Sam M. J. G.; Endrestøl, Anders; Hackländer, Klaus; Swenson, Jon E; Zedrosser, Andreas (2012). "The mating system of the brown bear Ursus arctos". Mammal Review. Cilt 42. s. 12. doi:10.1111/j.1365-2907.2011.00184.x.

^ a b Jones, S. V. (1923). "Color variations in wild animals". Journal of Mammalogy. 4 (#3). ss. 172-177. JSTOR 1373567.

^ a b Swenson, J. E. (2000). Action plan for the conservation of the brown bear in Europe (Ursus arctos) 20 Aralık 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (No. 18-114). Council of Europe.

^ Sahajpal, V; Goyal, S. P.; Jayapal, R; Yoganand, K; Thakar, M. K. (2008). "Hair characteristics of four Indian bear species". Science & Justice. 48 (#1). ss. 8-15. doi:10.1016/j.scijus.2007.05.001. PMID 18450212.

^ a b c d Bear Anatomy and Physiology from Gary Brown's The Great Bear Almanac, Lyons & Burford, Publishers, 1993

^ a b c d e f g h i j k l m n Mammals of the Soviet Union Vol.II Part 1a, SIRENIA AND CARNIVORA (Sea cows; Wolves and Bears), V.G Heptner and N.P Naumov editors, Science Publishers, Inc. USA. 1998. 1-886106-81-9

^ Heptner, "Sirenia and carnivora (Sea cows; Wolves and Bears)"

^ Seryodkin, I. V. (2016). Behavior of Brown Bears During Feeding in the Sikhote-Alin. Achievements in the Life Sciences.

^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; Herrero, S. 1972 isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)

^ Stirling, I., & Guravich, D. (1998). Polar bears. University of Michigan Press.

^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; Hunter isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)

^ Wood, Gerald (1983). The Guinness Book of Animal Facts and Feats. ISBN 978-0-85112-235-9.

^ Whitaker, J. O., & Elman, R. (1996). National Audubon Society Field Guide to North American Mammals (p. 992). New York: Knopf.

^ Novak, M., Baker, J.A., Obbard, M.E. & Malloch, B. (1987). Wild furbearer management and conservation in North America. Ontario Ministry of Natural Resources.

^ Wilson, D. E. and S. Ruff. (1999). The Smithsonian Book of North American Mammals. Smithsonian Institution Press, Washington, D.C.

^ Harris, Arthur H. (2013). "Pleistocene Vertebrates of Arizona, New Mexico, and Trans-Pecos Texas". UTEP Biodiversity Collections, University of Texas at El Paso.